Żyjemy obecnie w czasach wielkich zmian. Zmienia się intensywnie nasze życie – nasze aktywności, sposób pracy i życia, sposób wypoczywania i relaksu. Zmienia się też sytuacja społeczna, geopolityczna. Wpływa to znacząco na rozwój dzieci i później również na ich dorosłe życie.
Te zmiany zaczynają się już we wczesnym dzieciństwie. Wpływają znacząco na to, jak funkcjonują one w dalszym życiu – nieustanne bombardowanie bodźcami, wpływ mediów i ekranów, słabo rozwinięte relacje społeczne, a co za tym idzie i problemy z emocjami. Powoduje to spore problemy już od najmłodszych lat. Dlatego niezmiernie ważne jest uczenie dzieci, jak radzić sobie z emocjami, jak umieć się uspokoić oraz zrelaksować, jak zredukować stres oraz jak czytać sygnały płynące z naszego ciała.
Jak uczyć dzieci reagować na stres, napięcie i wciąż nowe sytuacje generujące negatywne emocje? Na pewno nie ochronimy dzieci przed sytuacjami stresogennymi, przed napięciem i negatywnymi emocjami płynącymi z nich samych. Dlatego warto się pochylić nad technikami redukcji stresu, uspokajania się i czytania sygnałów własnego ciała, a co za tym idzie – polepszenia samopoczucia. W USA potwierdzono, iż stres znacząco wpływa na wysoki procent umieralności. Aż o 40 procent więcej osób umiera z powodu podatności na stres, a szacuje się, iż 70 procent wizyt lekarskich w gabinetach USA spowodowanych jest właśnie stresem. Osoby umiejące redukować stres są zasadniczo odporniejsze nie tylko na napięcie, ale i inne choroby wywołane nim lub z nim związane. To nie tylko wiąże się z podawaniem już od najmłodszych lat leków uspokajających[1], ale i generowaniem chorób autoimmunologicznych – niezwykle trudnych w leczeniu, podobnie jak chorób psychicznych, np. lęków, depresji czy zaburzeń koncentracji i uwagi. Dzieci cierpią z powodu presji społecznej, jaka jest im narzucana w edukacji już od najmłodszych lat. Niczym dziwnym nie wydaje się dziś posyłanie 6-latka na korepetycje, by dostał się do odpowiedniej szkoły podstawowej. Jakiej presji musi ulegać dziecko już od najmłodszych lat? Podczas gdy powinno przez zabawę, bliskie relacje z rodzicami wchodzić w świat, kształtując swoje uczucia i emocje oraz ucząc się odczytywania sygnałów własnego ciała.
Osoby umiejące się uspokajać, redukować stres znacząco szybciej wracają do zdrowia np. cierpiący na łuszczycę, ćwicząc techniki uspokajające, czterokrotnie szybciej wracali do zdrowia niż pacjenci leczeni tylko metodami tradycyjnymi, tj. lekami. Nawet osoby chorujące na infekcje, takie jak przeziębienie, bóle głowy, czy nawet pacjenci onkologiczni stosujący techniki uspokajające wracali do zdrowia szybciej i znacząco czuli się lepiej. Uspokajanie się, stosowanie technik redukcji stresu znacząco wpływa na nasz mózg, układ odpornościowy, a co za tym idzie, poprawiają samopoczucie pacjentów.
Skupianie uwagi jest dziś jednym z kluczowych czynników poddawanych treningowi. Nie jest to stałą cechą układu nerwowego, ale możemy ją polepszać i poddawać treningowi, co znacząco zmienia perspektywę uczenia się i proces edukacji. Co więcej, rozwijanie inteligencji emocjonalnej (EQ) jest równie ważne, co rozwijanie inteligencji intelektualnej (IQ). Badania wskazują, iż oceny uzyskiwane w szkole oraz iloraz inteligencji nie gwarantują odniesienia sukcesu w życiu. Jest to tylko 20 procent czynników wpływających na sukces życiowy, pozostałe 80 to czynniki zmienne. Dlatego książka Golemana Inteligencja emocjonalna była wielką zmianą w postrzeganiu IQ oraz innych niż iloraz inteligencji wartościowych czynników, jak umiejętność radzenia sobie z emocjami, budowanie pozytywnych relacji społecznych, rozwiązywanie konfliktów bez przemocy, skuteczna komunikacji – czyli właśnie inteligencji emocjonalnej. W USA już masowo w każdej szkole uczy się dzieci rozwijania tej części ich umysłu i emocji. Prace nad tym przyspieszyły zdecydowanie po 11 września – ataku na WTC.
Czym jest więc EQ? Inteligencja emocjonalna? Goleman wyróżnił obszary, które składają się na inteligencję emocjonalną i które możemy rozwijać zarówno w szkole, jak i w domu:
- Samoświadomość to niezbędna umiejętność rozpoznawania swojego „ja” – własnych myśli, uczuć, mocnych stron przy równoczesnym rozumieniu, jaki wpływ mają one na nasze wybory i czyny.
- Świadomość społeczna – szeroko pojęta empatia, czyli rozumienie i rozpoznawanie uczuć i myśli innych ludzi i umiejętność postawienia się w ich sytuacji.
- Samokontrola, czyli kontrolowanie emocji w taki sposób, by nie utrudniały nam życia, ale wspierały nasze wybory i czyny, również wyznaczanie i realizowanie swoich celów, krótko- i długoterminowych wraz z radzeniem sobie z trudnościami napotykanymi w ich realizacji.
- Decyzje – odpowiednie i świadome, które będą wpływać na życie własne i innych, decyzje, które odzwierciedlają nasze wartości i pragnienia.
Te wszystkie aspekty wpływają na nasze życie społeczne i emocjonalne. Dobrze rozwinięte aspekty inteligencji emocjonalnej stwarzają o wiele większą szansę zarówno na sukces edukacyjny, jak i w innych obszarach życia. Często rodzice naciskają tylko na wyniki w nauce, wysokie IQ i rozwój intelektualny dzieci, a przecież edukacja ma służyć naszemu rozwojowi w ogóle. Nie możemy pomijać aspektów emocjonalnych i społecznych.
Jak należy zatem działać i czego uczyć dzieci, by zachowywały tę niezbędną równowagę między umysłem a ciałem? Jest wiele technik służących zminimalizowaniu napięcia i osiągnięciu stanu uspokojenia, a co za tym idzie – spokoju, który generuje poczucie szczęścia i szansy na sukces w życiu.
Takimi technikami osiągania równowagi umysłu i ciała są progresywna relaksacja mięśniowa oraz uważność. Polegają one na świadomym wyciszeniu umysłu i rozluźnieniu ciała np. techniką skanowania ciała[2]. Niezwykle ważne w tych technikach jest świadome oddychanie. Jest to jedno z podstawowych ćwiczeń rozluźniania się. Słuchanie relaksującej muzyki, bycie w ciszy i spokoju; znalezienie czasu na przebywanie wśród zieleni i natury, by ćwiczyć uważność; kontakt z ulubionym zwierzakiem; uprawianie sportu; spacer – mogą być skuteczne w osiąganiu rozluźnienia i w redukowaniu stresu. Ważne, by znaleźć metody, które są skuteczne dla naszego dziecka i nas samych, by umieć radzić sobie ze stresem, a tym samym osiągać równowagę ciała i umysłu. Dziś w dobie naporu informacji, kryzysu geopolitycznego, uchodźczego, w popandemicznej rzeczywistości i po powrocie do normalności w szkołach i rodzinach ważne jest, byśmy skupili się na tym, jak pomóc dzieciom wyposażyć ich w wewnętrzną broń, która ich uchroni przed ciosami, które i tak spadają na każdego w życiu.
