Jeżeli jesteśmy zdrowi, wszystko, co widzimy, wydaje nam się pewne. Czasami pod wpływem stresu lub innych emocji to, co rzeczywiste, i to, co wydaje się nam, że jest, różni się od siebie. Jednak w niektórych szczególnych przypadkach zdarza się, że są osoby, które pomimo poprawności wszystkich funkcji wzrokowych nie dostrzegają jednej połowy otoczenia. Dzieje się tak, gdy ktoś cierpi na zespół pomijania stronnego. Czym jest ta tajemnicza choroba?

Zespół pomijania stronnego

Zespół pomijania stronnego nazywany jest także neglektem, zaniedbywaniem jednostronnym, zaniedbywaniem połowiczym lub też zaniedbywaniem przestrzennym. Zaniedbywanie jest głównie zaburzeniem uwagi. Według definicji jest to niezdolność do postrzegania i zgłaszania oraz reagowania na zdarzenia wywołujące wrażenia zmysłowe w przestrzeni po stronie przeciwnej do miejsca uszkodzenia. Wbrew pozorom zespół ten występuje stosunkowo często i ma bardzo różnorodną etiologię. Przyczyną mogą być neurozwyrodnienia, nowotwory lub uraz, jednak najczęstszą przyczyną jest jednak udar półkulowy. W ostrej fazie udaru może występować nawet u 80% chorych. Zaniedbywanie występuje częściej i utrzymuje się dłużej po udarze prawej półkuli mózgu (najczęściej w następstwie uszkodzenia w zakresie unaczynienia tętnicy środkowej mózgu), najprawdopodobniej ze względu na duże znaczenie tej półkuli w procesach uwagi (dotyka to zazwyczaj płata ciemieniowego).

Z pomijaniem często łączy się także inna bardzo podobna i często mylona jednostka. Jest to wygaszanie (nazywane czasami nieuwagą wzrokową lub czuciową). W przeciwieństwie do pomijania stronnego wygaszanie polega na pomijaniu bodźca działającego po stronie przeciwnej do miejsca uszkodzenia wyłącznie w obecności konkurującego bodźca po stronie uszkodzenia, kiedy oba bodźce pojawiają się na krótko równocześnie, ale osoba nie wykazuje problemów, kiedy bodziec pojawia się tylko po jednej stronie. Jeden z testów diagnostycznych dotyczących wygaszania polega na poproszeniu pacjenta, aby komunikował, z której strony pojawia się bodziec. Osoba, która cierpi na wygaszanie, będzie poprawnie reagowała na pojedyncze bodźce z prawej strony oraz pojedyncze bodźce po lewej stronie, ale w sytuacji obustronnego bodźca wskaże tylko na ten po prawej stronie. Zaniedbywanie i wygaszanie często współistnieją, ale mogą się również rozłączyć – u niektórych pacjentów wygaszanie wzrokowe utrzymuje się mimo ustąpienia zaniedbywania.

Oprócz wygaszania istnieją również inne jednostki, które często łączą się z pomijaniem stronnym:

  1. Anozognozja – zaniedbywanie i wygaszanie często współistnieją, ale mogą się również rozłączyć – u niektórych pacjentów wygaszanie wzrokowe utrzymuje się mimo ustąpienia zaniedbywania;
  2. Somatoparafrenia – urojeniowe wyobrażenia dotyczące kończyn lub strony ciała przeciwnej do miejsca uszkodzenia – pacjent jest przekonany, że kończyna lub strona nie jest częścią jego ciała;
  3. Allochiria – pacjent reaguje na bodziec działający na jedną stronę ciała tak, jakby dotyczył przeciwnej strony ciała; przejawem tego zaburzenia są również błędy popełniane przez pacjenta na rysunkach – przedmioty znajdujące się po stronie przeciwnej do miejsca uszkodzenia umieszczane są przez niego po stronie uszkodzenia;
  4. apraksja konstrukcyjna – niezdolność do wykonania lub skopiowania złożonych rysunków; występuje często w przypadku uszkodzenia prawej półkuli mózgu i utrzymuje się jeszcze po ustąpieniu zaniedbywania lewostronnego; nie wiąże się z apraksją ruchową.

Jakie są dostrzegalne objawy?

Istnieje wiele testów neuropsychologicznych, które pomagają przy procesie diagnozy. Większość z nich opiera się na wykreślaniu bądź dzieleniu linii po obydwu stronach kartki. Pacjenci cierpiący na zaniedbywanie połowicze wykreślają elementy tylko po prawej stronie kartki. Pacjent mający umiarkowane lub ciężkie zaburzenia wykazuje wiele charakterystycznych zachowań. Najczęściej są one widziane przez członków rodziny czy też domowników. Tacy pacjenci często zwracają wzrok w stronę uszkodzenia, a w skrajnych przypadkach nie skupiają wzroku na osobie, z którą rozmawiają. Mogą także wyglądać, jakby zaniedbywali higienę – golenie połowy twarzy, robienie makijażu tylko na połowie twarzy. Do innych charakterystycznych cech należy także jedzenie tylko z jednej połowy talerza – aby pacjent zjadł cały posiłek, ktoś inny musi obrócić mu talerz. Osoby chore mogą także często wpadać na elementy czy też drzwi swoją lewą stroną ciała. Jest to najczęściej zauważane przez terapeutów rehabilitujących pacjentów. Kolejnym z codziennych objawów może być pomijanie części słów podczas czytania czy też rozwiązywania krzyżówek. Niektórzy pacjenci przestają używać kończyny po przeciwnej stronie do miejsca uszkodzenia nawet mimo braku niedowładu i zaburzeń czucia, co określa się mianem zaniedbywania ruchowego.

Obecnie istnieje wiele podejść do leczenia pomijania stronnego. Metoda leczenia, która ma prawdopodobnie bardziej długotrwały wpływ, jest stosowanie pryzmatów optycznych. Osoba chora nosi początkowo okulary ze szkołami pryzmatycznymi, które „przemieszczają” widziany obszar w prawo, wskutek czego pacjent, próbując po coś sięgnąć, omija przedmiot ręką z prawej strony. Kiedy po kolejnych próbach pacjent nauczy się poprawnej korekcji działania, pryzmaty są usuwane. Powoduje to, że pacjent myli się w stronę lewą. Taka terapia adaptacyjna z zastosowaniem pryzmatów wpływa korzystnie na różne aspekty zaniedbywania.

Jak pomóc?

Osoby dotknięte chorobą potrzebują do pomocy drugiej osoby. Bardzo istotne jest spojrzenie drugiego człowieka, który pomoże uświadomić osobie chorej zaniedbywaną stronę.

Jest to niby choroba związana z uwagą, ale czy każdy z nas nie cierpi po części na „społeczny neglekt”? Tak często w codzienności nie chcemy dostrzec drugiego punktu widzenia czy też sytuacji życiowej drugiego człowieka. Tak jak przy pomijaniu stronnym do pełnego funkcjonowania potrzebna nam jest druga osoba, tak w codziennym życiu do pełnego poznania świata potrzebny nam jest drugi człowiek. Pamiętajmy o tym.