Podczas różnych uroczystości, gdzie jest dużo ludzi, gdzie jest gorąco, gdzie jest duszno albo bardzo słonecznie, tam, gdzie wymagane jest długie stanie w jednym miejscu w bezruchu, zdarza się, że ludzie mdleją. Często możemy spotkać się z taką sytuacją podczas apeli w szkole, zawodów sportowych czy też koncertów z udziałem dużych składów – orkiestr czy chórów. Mówi się, że to przegrzanie, odwodnienie, że „ktoś nie zjadł śniadania”. Okazuje się, że przyczyn omdleń jest wiele i są one związane nie tylko z naszym codziennym funkcjonowaniem i stanem organizmu, ale także z różnymi jednostkami chorobowymi; czasami omdlenia są też po prostu jednym z objawów innej choroby.

Czym jest omdlenie?

O tym, jaki jest mechanizm omdlenia, jaka jest jego definicja, pisze w swoim artykule dla portalu Medycyna Praktyczna prof. dr hab. n. med. Piotr Kułakowski – „Omdlenie to przejściowa utrata przytomności spowodowana zmniejszeniem perfuzji mózgu (przerwanie przepływu mózgowego na 6–8 s lub zmniejszenie ilości tlenu dostarczanego do mózgu o 20%). Omdlenie ma gwałtowny początek, ustępuje zwykle samoistnie i szybko. Stan przedomdleniowy to stan, w którym chory czuje, że zaraz dojdzie do utraty przytomności, ale może do niej nie dojść (występują objawy jak przed utratą przytomności) (…). Z omdleniami często mylone są: stany napadowe bez utraty przytomności (upadki, katapleksja, napady padania, psychogenne omdlenie rzekome) i z częściową lub całkowitą utratą przytomności”.

Rodzaje omdleń

Obecnie wyróżnia się 6 rodzajów omdleń. Jest to klasyfikacja stworzona ze względu na ich pochodzenie. Według tego podziału wyróżniamy:

  1. Omdlenie odruchowe (neurogenne, wazowagalne)
  2. Zespół zatoki tętnicy szyjnej
  3. Omdlenie sytuacyjne
  4. Hipotensja ortostatyczna
  5. Omdlenia kardiogenne
  6. Omdlenia z przyczyn naczyniowomózgowych

Ad 1.

Ten rodzaj omdlenia związany jest z nieprawidłową reakcją odruchową, która prowadzi do rozszerzenia naczyń, co może prowadzić do hipotensji (spadek ciśnienia krwi) lub też bradykardii (stan, gdy serce kurczy się wolniej niż 60 razy na minutę). Ten rodzaj omdlenia najczęściej występuje u ludzi młodych (bez chorób serca) oraz osób starszych ze zwężeniem ujścia aorty, kardiomiopatią przerostową lub też po zawale. Badaniami, które pomagają w różnicowaniu i diagnostyce choroby, są: masaż zatoki szyjnej, test pochyleniowy, próba pionizacyjna, próba wysiłkowa EKG (jeśli omdlenie występuje po wysiłku fizycznym).

Ad 2.

Jest to zespół, który wiąże się ściśle, jak sama nazwa wskazuje, z przypadkowym uciskiem zatoki szyjnej. Ten rodzaj omdlenia nie występuje zbyt często, a jego leczenie zależy od wyniku masażu zatoki szyjnej. W wybranych przypadkach można rozważyć jej chirurgiczne odnerwienie.

Ad 3.

Z tym rodzajem omdlenia spotykamy się najczęściej podczas codziennych czynności, takich jak: oddawanie moczu, defekacja, kaszel, wstawanie z pozycji klęczącej czy gra na instrumentach dętych. Powodem tego rodzaju omdlenia jest podrażnienie przez ból lub inny bodziec fizyczny lub psychiczny nerwu błędnego, który doprowadza do zwolnienia akcji serca, co powoduje pogorszenie przepływu krwi przez mózg i doprowadza do wystąpienia omdlenia.

Ad 4.

W tym przypadku omdlenie występuje w następstwie spadku ciśnienia tętniczego (skurczowego o ≥20 mm Hg lub rozkurczowego o ≥10 mm Hg lub spadek ciśnienia skurczowego <90 mm Hg) do 3 minut od pionizacji ciała. W tym przypadku próba pionizacji powinna zostać wykonana jak najszybciej. Za przyczyny tego omdlenia przyjmujemy zażywanie diuretyków i leków rozszerzających naczynia czy też picie alkoholu.

Ad 5.

Omdlenia kardiogenne związane są ściśle z chorobami serca. W wykrywaniu arytmii jako przyczyny omdleń wykorzystuje się: monitorowanie EKG metodą Holtera, zewnętrzny lub wszczepialny rejestrator EKG, wewnątrzszpitalne telemetryczne monitorowanie EKG, długotrwałe ambulatoryjne monitorowanie EKG za pomocą telefonii komórkowej, inwazyjne badanie elektrofizjologiczne.

Ad 6.

Omdlenia z przyczyn naczyniowomózgowych mogą wystąpić w przebiegu:

  • migreny
  • napadu przemijającego niedokrwienia mózgu – występuje najczęściej u osób starszych z objawami miażdżycy
  • omdlenia lub stanu przedomdleniowego, występujących w czasie wytężonej pracy mięśni kończyny górnej wskutek odwrócenia przepływu w tętnicy kręgowej i podstawnej

Jak pomóc?

W sytuacji, gdy jesteśmy świadkami omdlenia, powinniśmy trzymać się kilku podstawowych zasad postępowania. Nasza szybka reakcja na zdarzenie może pomóc innym w szybkiej rekonwalescencji, a czasami nawet uratować życie.

  1. Na początku głośno zawołaj np. „Jak się pan/pani czuje?” i delikatnie potrząśnij, żeby sprawdzić reakcję na bodźce
  2. Udrożnij drogi oddechowe – bez odginania głowy i bez poruszania głową, sprawdź, czy poszkodowany oddycha. Jeśli nie oddycha rozpocznij resuscytację
  3.  Jeśli utrata przytomności nastąpiła w następstwie urazu albo podejrzewasz uraz głowy bądź kręgosłupa szyjnego, stabilizuj ręcznie odcinek szyjny kręgosłupa i przeprowadź szybką ocenę urazową
  4. Jeśli chory nie doznał urazu i nie ma drgawek, unieś jego nogi – jest to pomocne w hipotensji, choć może pogorszyć wentylację.
  5. Jeśli utrata przytomności się przedłuża, a pacjent nie doznał urazu i oddycha samodzielnie, ułóż go w pozycji bezpiecznej i zadzwoń po pogotowie
  6. Chroń przed skrajnymi temperaturami otoczenia (przegrzaniem albo wychłodzeniem). Jeżeli utrata przytomności może być spowodowana warunkami zewnętrznymi, wynieś pacjenta w bezpieczne miejsce.