Alkohol w kulturze europejskiej jest obecny właściwie od zawsze. Często pełni rolę „zapoznawczą” bądź staje się symbolem obfitości lub zwyczajnie czymś, co wprowadza luźniejszą atmosferę. W wielu przypadkach staję się on jednak pewnego rodzaju ucieczką od trudności, codzienności i realnych problemów dotykających jednostkę. Problem alkoholizmu jest jednym z najczęstszych uzależnień. Wielu osobom kojarzy się on ze środowiskiem artystycznym, jednak – jak wskazują badania – problem ten dotyczy także lekarzy czy prawników. Jakie są konsekwencje nadmiernego spożywania alkoholu? W dzisiejszym artykule będziemy mogli zapoznać się z kilkoma najczęściej spotykanymi zespołami związanymi z nadmiernym spożyciem alkoholu.

Zespół Wernickego-Korsakowa

Zespół ten jest właściwie połączeniem dwóch schorzeń, które mogą występować jako oddzielne jednostki chorobowe (encefalopatia Wernickego oraz zespół amnestyczny Korsakowa) lub też jako zespół, w którym początkowe objawy encefalopatii przeradzają się w zespół amnestyczny. Obydwie te jednostki związane są z niedoborem witaminy B1 oraz mają podobny obraz histopatologiczny. Odróżniają je natomiast objawy neurologiczne i neuropsychologiczne oraz charakter zaburzeń funkcji poznawczych. W badaniach pośmiertnych obraz kliniczny mózgu odpowiadający zespołowi Wernickego-Korsakowa dotyczy ponad 10% osób nadużywających alkoholu.

Encefalopatia Wernickego

Najczęstszą przyczyną choroby jest alkoholizm, jednak zespół może wystąpić także u osób, które przeszły operację zmniejszenia żołądka czy w przebiegu zespołu zaburzeń wchłaniania, a nawet w niektórych przypadkach dotyczyć może kobiet, które doświadczają ciężkich wymiotów w trakcie ciąży. Charakterystycznymi objawami dla tego zespołu są:

  • oczopląs
  • ograniczenie ruchomości gałek ocznych
  • ataksja (głównie dotycząca tułowia oraz kończyn dolnych)
  • dezorientacja
  • apatia
  • pobudzenie
  • amnezja
  • selektywne zaburzenia pamięci krótkotrwałej i następcze konfabulacje (w 84% współwystępowanie zespołu Korsakowa).

Rozpoznanie choroby oparte jest głównie na obrazie klinicznym i występowaniu czynników ryzyka, z których głównym jest alkoholizm. W ostrej fazie choroby leczenie oparte jest głównie na hospitalizacji i dożylnej suplementacji witaminy B1 w dużych dawkach. Późniejsze podtrzymanie leczenia wiąże się z doustnym podawaniem witaminy B1 przez kilka miesięcy. Co ciekawe, witaminę B1 podaje się każdemu pacjentowi przyjętemu na SOR z wywiadem pozytywnym w kierunku nadużywania alkoholu. W przypadku samej encefalopatii Wernickego śmiertelność wynosi około 10–20%. Przy odpowiedniej reakcji w pierwszej kolejności ustępują zaburzenia gałkoruchowe, następnie zaburzenia świadomości i amnestyczne. Ataksja natomiast może się utrzymywać nawet u 50% pacjentów.

Zespół amnestyczny Korsakowa

W przypadku występowania z encefalopatią Wernickego objawy zespołu Korsakowa mogą współtworzyć obraz kliniczny od samego początku lub pojawić się dopiero po ustąpieniu zaburzeń świadomości i orientacji. Wyróżniamy 7 głównych objawów alkoholowego zespołu Korsakowa (zespołu amnestyczno-konfabulacyjnego):

  • amnezja następcza (utrata pamięci dla zdarzeń po wystąpieniu zespołu)
  • amnezja wsteczna (utrata pamięci rozciąga się na pewien czas przed wystąpieniem zespołu)
  • amnezja fuksacji (utrata pamięci bezpośredniej, problem z zapamiętywaniem wydarzeń z ostatnich kilku minut)
  • konfabulacje (wymyślone wspomnienia zastępujące luki w pamięci, które przez pacjenta traktowane są jako prawdziwe)
  • mała ilość treści przekazywana w komunikatach
  • brak wglądu (samokrytyki oraz obrazu deficytów związanych z funkcjonowaniem)
  • apatia (szybka utrata zainteresowania różnymi rzeczami i zobojętnienie).
  • Warto jednak zauważyć, że w przebiegu tego zespołu nie występują charakterystyczne dla otępienia objawy, takie jak zaburzenia myślenia abstrakcyjnego, upośledzenie sądzenia czy inne zaburzenia wyższych czynności korowych. Często jednak obecne są zaburzenia orientacji w miejscu i czasie.

ARD – alcohol related dementia

ARD jest to otępienie związane z nadużywaniem alkoholu. Pomimo wielu lat badań nadal mamy wiele wątpliwości związanych z tym otępieniem. Czy zaburzenia poznawcze w przebiegu choroby związane są tylko z toksycznym wpływem alkoholu, czy też niezbędne jest występowanie innego czynnika, takiego jak na przykład uraz głowy czy niedobory pokarmowe? Czy jest to może pewne spektrum zespołu Wernickego-Korsakowa, czy odrębna jednostka chorobowa? I wreszcie jaka ilość alkoholu jest szkodliwa i od czego uzależniona jest ta ilość? Często zdarza się, że są osoby, które pomimo wieloletniego nadużywania alkoholu nie doświadczają żadnych zaburzeń opisanych w powyższych jednostkach chorobowych, innym razem osoba po ciężkim okresie, kiedy przez kilka miesięcy doświadczyła „ciągu alkoholowego”, nagle zapada na jedną z opisanych jednostek chorobowych. Obraz zmian patologicznych mózgowia wskazuje, że 78% osób z opisanymi charakterystycznymi zmianami dla ARD stanowią osoby, które w wywiadzie wskazują na długotrwałe nadmierne spożywanie alkoholu. Szczególnie wskazuje się tu na degenerację w obrębie płatów czołowych, które związane są z osobowością i zmianami zachowania. Najczęstszymi zespołami, które tworzą obraz kliniczny ARD są – zespół móżdżkowy i polineuropatii. W przebiegu ARD występują także objawy psychiatryczne (psychotyczne, zmiany osobowości, depresja, apatia). W badaniach neuropsychologicznych widoczne są zaburzenia planowania i funkcji wykonawczych, zaburzenia językowe, zaburzenia wykonywania złożonych czynności ruchowych, brak przewidywania konsekwencji własnych działań.

Jeszcze nic straconego

Opisane wyżej jednostki chorobowe to tylko niektóre poważne zespoły ściśle związane z nadmiernym spożywaniem alkoholu. Konsekwencje alkoholizmu dla naszego mózgu nie muszą występować tylko w przypadku długotrwałego spożywania, czasami może być to kwestia nawet kilku miesięcy. Szczególnie narażony jest w takiej sytuacji mózg młodego człowieka, który jest w trakcie intensywnego rozwoju. Warto zatem być świadomym konsekwencji związanych z nadużyciem alkoholu oraz tym, że jest to substancja, która w bardzo indywidualny sposób działa na jednostkę. Pomimo opisanych konsekwencji naukowcy wskazują na skuteczność trwałego odstawienia alkoholu (widoczne w badaniach obrazowych mózgowia) – przy braku jednoznacznych badań wskazujących na skuteczność rutynowo stosowanych leków (inhibitory acetylocholinoesterazy i memantyny). Jest to szczególnie ważne w przypadku młodzieży, która pomimo wystąpienia wyżej wymienionych jednostek chorobowych ma szansę na refleksję i wyjście z choroby, jaką jest alkoholizm.