Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat możemy zaobserwować tendencję do coraz większego zainteresowania psychologią oraz tematami okołopsychologicznymi. Jak wspomina w swojej pracy profesor M. Majkowicz, „psychologia jest tą gałęzią wiedzy, a psycholog tym partnerem zespołu terapeutycznego, który przypomina i dba o podmiotowy charakter chorego człowieka. Wychodzi to też naprzeciw dość powszechnie obserwowanej w ostatnich latach tendencji, u coraz większej liczby osób, do zajmowania samodzielnej i aktywnej postawy wobec własnych problemów zdrowotnych”. Autorzy wielu prac podkreślają, że zainteresowanie psychologią wzrasta ze względu na zmianę charakteru chorób i powodów zgonów zaobserwowanych na przestrzeni ostatniego wieku. Na początku XX wieku głównym wyzwaniem medycyny było sprostanie chorobom zakaźnym, które często przyjmowały charakter epidemiczny (tyfus, ciężkie postacie grypy czy gruźlica). Natomiast w drugiej połowie XX wieku najczęstszą przyczyną zgonu okazały się być choroby cywilizacyjne – choroby serca, choroby nowotworowe czy też te bezpośrednio związane z postępem – wypadki. Obecnie do tej grupy chorób dochodzą także choroby neurozwyrodnieniowe, które ze względu na postęp w medycynie i, co za tym idzie, przedłużenie średniej długości życia człowieka, stają się coraz większym wyzwaniem. Wspomniane zmiany w zakresie rodzaju chorób w zasadniczy sposób podniosły znaczenie psychologii, która zwraca uwagę na psychospołeczne uwarunkowania występujące w przebiegu tego typu chorób. Ze względu na choroby neurozwyrodnieniowe w ostatnich latach w sposób szczególny rozwija się neurologiczna gałąź psychologii. Zainteresowanie neuronauką widoczne jest także w innych zawodach medycznych i okołomedycznych, o czym w swojej publikacji wspominają profesor O. Narkiewicz oraz profesor J. Moryś: „W nowoczesnym nauczaniu medycyny coraz większą wagę przywiązuje się do «neuroscience», stanowiącej podstawę wiedzy o budowie, funkcji i patologii układu nerwowego. Jej główną częścią jest neuroanatomia czynnościowa, niezbędna do zrozumienia zróżnicowanych funkcji poszczególnych struktur układu nerwowego. Ma ona szczególne znaczenie we współczesnej diagnostyce chorób układu nerwowego i w neurochirurgii, z którą neuroanatomia jest ściśle powiązana”. W najbliższych artykułach będziemy mogli cofnąć się trochę w czasie i przeczytać, jakie były początki neuronauki i spojrzenia na neuropsychologię. W pierwszym artykule z tej serii zapoznamy się z dokumentem cywilizacji starożytnej związanym z najstarszymi znanymi opisami przypadków uszkodzeń mózgu.

Początki obserwacji

Pierwsze informacje pisemne, jakie posiadamy, dotyczące lokalizacji funkcji w mózgu znajdują się w Papirusie Chirurgicznym Edwina Smitha. Prawdopodobnie Smith nabył go w 1862 roku. Przypuszczano początkowo, że pochodzi on z XVII wieku p.n.e., jednak po analizach dotyczących różnych aspektów takich jak np. ortografia zaczęto przypuszczać, że dokument mógł powstać nawet 1000 lat wcześniej (między 2500 a 3000 rokiem p.n.e.). Dokument ten uważany jest także za najstarszy znany dokument naukowy.

Co znajduje się w papirusie? Są to obserwacje i opisy próby leczenie 48 chorych, którzy doznali uszkodzeń różnych części ciała, często są to opisy urazów głowy i szyi. Naukowcy podkreślają, że właśnie w tym dokumencie po raz pierwszy pojawia się słowo oznaczające mózg. O tym, że papirus był wykorzystywany na przestrzeni lat przez innych specjalistów, świadczą zawarte w dokumencie komentarze wyjaśniające, dodane później (prawdopodobnie w celu rozszerzenia go i objaśnienia). Natomiast na odwrocie manuskryptu znajdują się jeszcze późniejsze zapiski, o czym świadczą podane w nich wyjaśnienia występujących w pierwotnym tekście terminów, najwidoczniej już wówczas nieużywanych i niezrozumiałych. Opisy 13 z tych przypadków opublikował w swojej pracy Wilkins w 1965 roku. Jeden z takich przypadków (przypadek numer 6) został też dwukrotnie skomentowany w odstępach czasu. Przypadek ten dotyczy złamania kości czaszki z przerwaniem opon mózgowych. Autorzy komentarzy wyraźnie nawiązują w swoich opisach do charakterystyki opon mózgowych, mając świadomość, że istnieje płyn mózgowo-rdzeniowy omywający mózg.

Fragment z papirusu – przypadek szósty: „Jeśli badasz człowieka z ziejącą raną w głowie, przebijającą kość, z roztrzaskaną czaszką, (i) ukazującą mózg w czaszce, winieneś zbadać palcami ranę. Gdybyś znalazł, że dziura w jego głowie (jest jak) owe pofałdowania powstające na roztopionej miedzi, coś tam pulsuje (i) trzepocze pod palcami twymi jako owo miękkie miejsce na ciemieniu niemowlęcia, zanim całkiem zarośnie – kiedy stało się tak, że nie było pod palcami twymi pulsowania (i) trzepotania, aż kiedy mózg w jego (pacjenta) czaszce odsłonił się przez rozdarcie (i) on oddaje krew przez nozdrza, cierpi na sztywność karku (..)” – dalej następuje wniosek diagnostyczny. Jak możemy zauważyć jest to dosyć konkretny opis złamania kości. Autor pierwszego komentarza napisał: „Z roztrzaskaną czaszką, (i) ukazującą mózg w jego czaszce (oznacza to, że) roztrzaskanie jest duże, przenikające do wnętrza czaszki, z rozerwaniem błony okalającej mózg, tak że uwalnia się płyn we wnętrzu głowy”. Drugi opis można by określić malowniczym, ale trafnym opisem wyglądu zakrętów mózgowych: „co się tyczy” owych pofałdowań powstających na roztopionej miedzi, oznacza to miedź, którą kotlarz wylewa, zanim ją wleje do formy odlewniczej, ponieważ jest na miedzi coś obcego, jak zmarszczka”.

Inne opisy przypadków dotyczyły różnych zjawisk, które do dzisiaj występują w medycynie, jednak teraz mają już swoje konkretne nazwy. Z opisów wynika także, że medyk, który stworzył dokument, musiał mieć świadomość połączenia między uszkodzeniami mózgu a ruchem innych narządów, nie tylko tych znajdujących się blisko mózgu (jak np. oko), ale także kończyn. Zaskakuje także fakt, że już w starożytności lekarz musiał być świadomy, że skutki uszkodzeń mózgu są różne w zależności od tego, po której stronie znajdują się uszkodzenia.

O tym, co działo się dalej i jakie były początki neuronauki, będziemy mogli przeczytać już za tydzień.

Literatura:

Neuropsychologia kliniczna – Kevin Walsh

Neuroanatomia czynnościowa i kliniczna – O. Narkieiwcz i J. Moryś

Psychologia w medycynie (wybrane zagadnienia) – B. Borys i M. Majkowicz