Na przestrzeni lat wraz ze zmieniającym się światem zmieniają się też sposoby i formy wspierania dzieci i młodzieży w eliminacji zachowań ryzykownych. Model tradycyjny, nieco archaiczny polegał na zwalczaniu patologii. Najpierw należało zdefiniować ryzykowne zachowania wśród dzieci i młodzieży, a następnie określić ich przyczyny. Do zachowań ryzykownych zaliczano różne działania niosące negatywne konsekwencje zarówno dla zdrowia psychicznego, jak i fizycznego jednostki, ale też jej otoczenia. Było to (i jest) np. palenie tytoniu, używanie alkoholu oraz różnych środków psychoaktywnych, wczesna aktywność seksualna, zachowania agresywne czy przestępcze. Poszczególne zachowania ryzykowne traktowano jednak odrębnie, uważając, że każde z nich ma swoje przyczyny. Tymczasem dalsze badania wskazywały, że owe zachowania współwystępują ze sobą, chodzą parami. Jedne zachowania pociągają za sobą inne. Często istnienie już jednego ryzykownego zachowania zwiększa prawdopodobieństwo następnych. Uważano również, że młodzież zachowuje się w sposób ryzykowny, ponieważ sprawia jej to przyjemność. Także te spostrzeżenia dalsze badania naukowe podważyły. Wykazały natomiast, że u źródeł poszczególnych zachowań leżą bardzo głębokie potrzeby. Zachowania takie są po prostu nieumiejętnym sposobem poradzenia sobie z wyzwaniami życiowymi czy chęcią zaspokojenia najważniejszych potrzeb psychologicznych, np. miłości, akceptacji, uznania, bezpieczeństwa, przynależności. Pozwalają realizować ważne cele rozwojowe, np. określenie własnej tożsamości, albo poradzić sobie z przeżywanymi trudnościami poprzez redukcję lęku i frustracji. Picie alkoholu może pozwolić poczuć się pewniej i śmielej w kontaktach z innymi, odprężyć się, obniżyć lęk. Podobnie szybkie rozpoczęcie współżycia seksualnego może być przejawem potrzeby miłości czy podniesienia poczucia własnej wartości, a narkotyki z kolei mogą stać się dobrym sposobem na ucieczkę od problemów rodzinnych i szkolnych. Przykłady te pokazują, że zachowania trudne, problemowe są często nieprawidłowymi sposobami przystosowania się do życiowych wyzwań. Jednak niektórzy radzą sobie z tymi wyzwaniami lepiej, niektórzy gorzej. Określono pewne czynniki ryzyka, które do zachowań ryzykownych skłaniają. Podzielono je na zewnętrzne i wewnętrzne. Zewnętrzne to na przykład rodzina, wykształcenie, zawód rodziców, ogólnie klimat domowy, wpływ rówieśników czy mediów. Czynniki wewnętrzne to system osobowości dziecka – motywy osobiste, przekonania, samokontrola. Te same czynniki mogą przy prawidłowej konfiguracji stać się czynnikami chroniącymi. Dziecko, które ma silną więź emocjonalną z rodzicami, interesuje się szkołą i nauką, szanuje normy prawa, wartości społeczne, ma poczucie przynależności do grupy, będzie dzieckiem mniej narażonym na podejmowanie ryzykownych zachowań niż dziecko pozbawione takiego zaplecza. Dlatego też wsparcie dzieci i młodzieży opiera się na dwóch filarach – na eliminacji i redukcji czynników ryzyka oraz wzmacnianiu czynników chroniących, przy czym dawniej raczej działania kierowane były na zwalczanie patologii, obecnie bardziej promuje się i kładzie nacisk poprzez dialog i edukację na promocję zdrowia psychicznego i fizycznego.
W najnowszych trendach zwraca się uwagę na jeszcze inny aspekt funkcjonowania młodych ludzi, mianowicie na to, że przyszło im żyć w czasach wyjątkowo szybkich zmian i wyjątkowo gwałtownych wstrząsów, czego przykładem jest pandemia czy wojna. Najnowsze więc tendencje w kwestii profilaktyki i ochrony zdrowia psychicznego młodzieży to… hartowanie – zarówno fizyczne, jak i psychiczne, czyli umiejętność wykorzystania przeciwności, aby się wzmacniać i uodparniać. Zgodnie z poglądem M. Dziewieckiego przedstawionym w Dobrobycie i wychowaniu „optymalne warunki rozwoju to te, które z jednej strony zapewniają niezbędne minimum zewnętrznej wolności i dóbr materialnych, ale z drugiej strony wymagają mierzenia się z własną słabością i hartowania się w konfrontacji z zewnętrznymi trudnościami”.
Wydaje się, że rzeczywiście tylko wzrost siły i odporności psychicznej – i to nie tylko dzieci czy młodzieży – może stać się skuteczną odpowiedzią na trudne wyzwania współczesności.
