Jedną z najczęstszych chorób zaburzających czynności ruchowe jest choroba Parkinsona (PD). Z badań wynika, że choroba ta dotyka około 2% populacji powyżej 65 roku życia i jest drugą co do częstości chorobą zwyrodnieniową mózgu zaraz po chorobie Alzheimera (AD). Większość osób słyszało o chorobie Parkinsona, jednak zazwyczaj kojarzy nam się ona tylko z drżeniem ręki albo pochyloną postawą. Czy właściwie jest choroba Parkinsona i jakie są jej objawy?

Czym właściwie jest PD?

Choroba Parkinsona jest chorobą zwyrodnieniową struktur mózgu. Chorobę po raz pierwszy opisał w 1817 roku angielski lekarz James Parkinson, natomiast szczegółowy opis objawów choroby został wprowadzony przez znakomitego neurologa Jeana-Martina Charcot’a pod koniec XIX wieku. Przyczyna powstawania tych zwyrodnień nie jest do końca znana. Istotą choroby jest zanik tak zwanych komórek dopaminergicznych, które znajdują się w mózgu (szczególnie w istocie czarnej). Objawy choroby zaczynają być widoczne, dopiero gdy zginie około 50–60% neuronów w istocie czarnej oraz 70–80% w prążkowiu, które kontroluje postawę oraz napięcie mięśniowe. Właśnie dlatego opóźnianie choroby Parkinsona jest takie trudne, a wczesna diagnoza odgrywa niezwykle ważną rolę w procesie terapeutycznym.

Większą predyspozycję do tej choroby mają mężczyźni (niektóre badania wspominają o ochronnym działaniu estrogenów). Innymi czynnikami ryzyka podkreślanymi przez lekarzy jest wiek (powyżej 65 roku życia), występowanie choroby w rodzinie, wystawienie na działanie pestycydów czy metali ciężkich. Co ciekawe, PD występuje znacząco rzadziej w Chinach, niektórych krajach Azji oraz u Afroamerykanów. W badaniach odnotowano także odwrotną korelację występowania między paleniem papierosów i nadmiarem kofeiny.

Pierwsze objawy

Ze względu na wzrost zachorowań na PD powyżej 65 roku życia często pierwsze objawy choroby mogą być lekceważone lub błędnie diagnozowane. Do wczesnych objawów, poprzedzających objawy ruchowe, należą:

  • Osłabienie węchu

  • Zaparcia

  • Depresja.

Depresja w chorobie Parkinsona jest ściśle związana z deficytem dopaminy. Niestety ze względu na to, że pierwsze jej objawy często zbiegają się w czasie z wiekiem emerytalnym, depresja nie jest traktowana jako możliwy objaw choroby Parkinsona. Niektórzy pacjenci przez nawet 5 lat leczeni są tylko w kierunku depresji, warto więc zwrócić uwagę także na inne wcześniej wymienione objawy.

Do najbardziej charakterystycznych i najczęstszych objawów ruchowych choroby należy:

  • Spowolnienie ruchowe (bradykinezja) – spowolnienie wykonywania czynności dnia codziennego, takich jak ubieranie, jedzenie czy mówienie. Problem może stanowić także rozpoczęcie ruchu oraz jego przyspieszenie.

  • Drżenie spoczynkowe – na początku choroby zwykle jest niesymetryczne i dotyczy jednej dłoni. Nazwa „drżenie spoczynkowe” oznacza, że występuje ono, kiedy osoba chora nie wykonuje żadnej czynności. W okresie początkowym drżenie ustępuje w momencie sięgania po przedmiot albo w trakcie jakiejś aktywności. W późniejszym okresie choroby drżenie występuje już nie tylko podczas spoczynku, ale także podczas wykonywania ruchów. Objaw ten nie dotyczy zazwyczaj głowy.

  • Sztywność mięśniowa – ten objaw jest ściśle związany z charakterystyczną postawą osób dotkniętych PD – pochylona, zgarbiona sylwetka. Charakterystyczne są także drobne kroczki oraz niestabilność postawy, którą niektórzy opisują jako nietypowe zawroty głowy. Często pomijanym objawem, który także związany jest ze sztywnością mięśniową, jest tak zwana „maskowata twarz”. Spowodowane jest to sztywnością mięśni twarzy, co powoduje zubożenie mimiki i problem z szybkim, adekwatnym wyrażaniem ekspresji.

Przebieg choroby

Choroba Parkinsona jest chorobą postępującą, na którą obecnie nie mamy skutecznego leczenia. Objawy choroby możemy łagodzić oraz opóźniać i spowalniać jej postęp, jednak obecna medycyna nie jest w stanie wyleczyć choroby. Pierwszy okres wiąże się jednak przeważnie z dobrą odpowiedzią na leczenie – jest to tak zwany „miesiąc miodowy”, który trwa (mimo swojej nazwy) około 5 lat. W tym czasie leki dopaminergiczne są w stanie „rekompensować” ubytek dopaminy. Jednak tak jak już mogliśmy przeczytać na początku, ze względu na to, że pierwsze objawy ruchowe widoczne są, gdy ubytek neuronów jest już duży, okres miodowy mija, a choroba zaczyna znacznie postępować. Leki dalej trochę pomagają, ale pojawiają się przerwy w ich działaniu, takie zjawisko nazywamy fluktuacjami. Mówimy tutaj o fazach ON–OFF. W okresie działania leków chory czuje się dobrze (faza ON), natomiast po około 3–4 godzinach od przyjęcia leków następuje faza OFF – powraca sztywność, drżenie i spowolnienie. Pomimo ponownego wzięcia leków nie działają one od razu, dlatego osoby dotknięte chorobą często myślą, że to leki im szkodzą. W okresie „włączenia” także mogą występować objawy dodatkowe – zwykle o charakterze pląsawiczym (jest to zjawisko szczytu dawki). Objawem wystąpienia ruchów pląsawiczych może być skurcz mięśni. Chorzy opisują takie odczucia najczęściej rano – po długim okresie bez przyjmowania leków. Zwykle skurcze dotyczą kończyny dolnej po tej samej stronnie, po której rozpoczęły się pierwsze objawy choroby. Z biegiem czasu w przebiegu choroby pojawiają się coraz większe problemy z rozpoczynaniem ruchu i utrzymywaniem uwagi. Występują także nagłe zatrzymania (napady przymrożenia), co wiąże się z częstszymi upadkami. Odpowiedź na leki jest niestety coraz gorsza, a objawy ruchowe się nasilają. W ostatniej fazie choroby często chorzy większość czasu poruszają się na wózku lub leżą w łóżku.

O tym, jak kompleksowo podejść do leczenia choroby oraz jak działają instytucje i stowarzyszenia poświęcone pomocy osobom i rodzinom osób z chorobą Parkinsona, będziemy mogli przeczytać już za tydzień.