Choroby neurozwyrodnieniowe często kojarzone są z otępieniami. Otępienia natomiast z zapominaniem, spowolnieniem ruchowym czy dezorientacją. Oprócz tych objawów, o których już wspomnieliśmy, stosunkowo często w przebiegu chorób otępiennych pojawiają się zaburzenia psychotyczne, które związane są z urojeniami, omamami, mylnym rozpoznawaniem osób czy poczuciem obecności innej osoby. Dzisiaj będziemy mogli w dużym skrócie przeczytać o zaburzeniach psychotycznych w przebiegu otępienia z ciałami Lewy’ego oraz otępienia czołowo-skroniowego.

Trochę statystyki

Zaburzenia psychotyczne w przebiegu chorób otępiennych mogą pojawiać się samoistnie w czasie, ale także samoistnie ustępować. Często mamy do czynienia z okresami, w których objawy są bardzo wyraźne i utrzymują się, a po jakimś czasie same ustępują (bez korzystania z farmakologii). Najczęściej występują urojenia – nawet u 70% pacjentów. Z grupy urojeń najczęstsze są te związane z okradaniem (około 18–43%) – osoba chora „zauważa” brak pewnych przedmiotów i oskarża osoby z najbliższego otoczenia o ich kradzież. Często towarzyszą temu historie spiskowe. Racjonalne tłumaczenie, nawet innych najbliższych osób nie jest przyjmowane. Kolejnym urojeniem jest poczucie opuszczenia (3–18%), trochę rzadziej występującym urojeniem jest przekonanie o niewierności małżonka bądź najbliższej rodziny (np. oskarżenie córki o niewierność w stosunku do jej męża). Najrzadziej występującym typem urojenia, które występuje w przebiegu chorób otępiennych, jest przekonanie o tym, że opiekun jest oszustem albo że dom nie jest własnym domem. Zachwiane poczucie bezpieczeństwa nawet w najbliższym otoczeniu w przebiegu tej ostatniej grupy urojeń może doprowadzać do ucieczki osoby chorej oraz błądzenie. Przeżyciom urojeniowym często towarzyszą poczucie zagrożenia i lęk. To właśnie urojenia mogą być przyczyną agresji chorych.

Kolejnym zaburzeniem z grupy zaburzeń psychotycznych są omamy (około 15–50% pacjentów). W przebiegu chorób otępiennych najczęściej występują halucynacje wzrokowe, trochę rzadziej pojawiają się omamy słuchowe, węchowe, smakowe czy dotykowe. Halucynacje pojawiają się jednak zazwyczaj w zaawansowanym i głębokim stadium otępienia.

Ostatnim wspomnianym zaburzeniem psychotycznym jest mylne rozpoznawanie osób, które występuje wśród 23–50% osób chorych. Do tej grupy zaliczamy takie objawy, jak: uczucie obcej osoby w domu, mylne rozpoznawanie w lustrze własnego odbicia (czyli tak zwany objaw lustra), a także rozpoznawanie w obrazach telewizyjnych żywych ludzi (czyli objaw telewizora). Tacy pacjenci często przekonani są, że prezenter w telewizji mówił bezpośrednio do nich albo im machał, albo „puszczał oczko”.

Krótko o farmakoterapii

W książce Otępienie w praktyce profesor Tomasz Gabrylewicz w taki sposób opisuje zależność farmakoterapii i zaburzeń psychotycznych: „Stosowanie leków przeciwpsychotycznych u pacjentów w podeszłym wieku i z otępieniem wiąże się ze znacznym ryzykiem. W badaniach wykazano, że szczególnie wzrasta ryzyko wystąpienia poważnych objawów ubocznych mózgowo-naczyniowych. Wyniki badań CATIE-AD i DART-AD wykazały niewielką skuteczność leków przeciwpsychotycznych w terapii objawów neuropsychiatrycznych u pacjentów z otępieniem, przy istotnym wzroście ryzyka wystąpienia działań niepożądanych. W niektórych przypadkach zaburzeń psychotycznych o niewielkim nasileniu alternatywą dla leków przeciwpsychotycznych mogą być inhibitory cholinesterazy (ChEI) i memantyna. Wykazano również, że długoterminowe stosowanie ChEI może zmniejszyć ryzyko wystąpienia objawów psychotycznych”.

Zaburzenia w DLB oraz FTD

Otępienie z ciałami Lewy’ego (DLB). W przebiegu tej choroby najczęściej występują halucynacje (które są także jednym z pierwszych objawów choroby), urojenia oraz mylne rozpoznawanie osób. Powtarzające się złożone omamy wzrokowe uznawane są za osiowy objaw DLB. Często ich treścią są pełne kolorów, trójwymiarowe obrazy zwierząt i dzieci pojawiające się w domu chorego. Opisy omamów są zazwyczaj bardzo szczegółowe i mogą dotyczyć także martwych przedmiotów czy też napisów na ścianach. Podczas halucynacji mogą pojawić się różne emocje – strach, rozbawienie, fascynacja, ale także obojętność. Charakterystyczna dla tych halucynacji jest trwałość ich występowania, w przeciwieństwie do zaburzeń epizodycznych – jak w innych typach otępień. Najczęstsze są halucynacje wzrokowe (33–46%). Halucynacje słuchowe występują u około 20%, a ich treść jest zwykle bardzo nieprzyjemna dla pacjentów.

W przebiegu choroby najczęstszym typem urojeń są urojenia paranoidalne wywołane zaburzeniami percepcji. Najczęściej spotykanym urojeniem jest przekonanie, że umarli najbliżsi wciąż żyją (osoba chora może opowiadać, że osoby zmarłe ją odwiedziły albo że rozmawiały czy że znajdują się w pokoju).

Charakterystycznym objawem DLB jest nadwrażliwość na neuroleptyki, co objawia się szybkim wystąpieniem objawów pozapiramidowych (zaburzenia ruchowe).

Otępienie czołowo-skroniowe (FTD). Niestety dane dotyczące leczenia objawów psychotycznych w przebiegu otępienia w FTD są bardzo ubogie. Nie ma badań z randomizacją i rekomendacji dotyczących leczenia. W przypadku stosowania leków przeciwpsychotycznych, podobnie jak w leczeniu przeciwpsychotycznym w DLB, należy zwrócić uwagę na zwiększone ryzyko wystąpienia objawów pozapiramidowych. Z badań wynika, że najkorzystniejsza w tym przypadku jest kwetiapina.

Bądźmy świadomi

Diagnoza choroby neurozwyrodnieniowej jest bardzo trudna zarówno dla pacjenta, jak i dla jego najbliższych. Świadomość występowania zaburzeń psychotycznych w przebiegu choroby pozwoli nam chociaż trochę ułatwić zrozumienie pewnych zachowań osoby chorej, a szczegółowe przekazanie informacji lekarzowi może być kluczowe w procesie różnicowania.