Człowiek z charakterem – to brzmi dumnie. Zazwyczaj, mówiąc tak o kimś, wyrażamy swoje uznanie dla jego szlachetności, nieugięcia, odwagi kierowania się swoimi zasadami. Być może w głębi ducha zazdrościmy mu nieco. Czasami obserwujemy jednak charaktery czarne, złe, trudne i z ulgą oddychamy, że sami tacy nie jesteśmy. Czy mamy wpływ na swój charakter? Czy możemy go kształtować, zmienić? Stać się jak ci, których podziwiamy?
Charakter to nie to samo co temperament lub osobowość. Osobowość to pojęcie szersze. Na kształtowanie osobowości mają wpływ geny oraz środowisko, w którym się wychowujemy, a temperament to zespół cech osobowości, zdeterminowanych genetycznie i ujawniających się już w pierwszym roku życia człowieka. Natomiast charakter to zespół cech wyróżniających daną osobę – cech wrodzonych, ale i tych nabytych, ukształtowanych pod wpływem środowiska, w wyniku wychowywania. Charakter jest zależny od wartości i przekonań danego człowieka. Określa normy i zasady postępowania jednostki (np. prawdomówność, uczciwość, uprzejmość). A skoro zależy od środowiska, to znaczy, że zależy też od nas samych. To ta część osobowości człowieka, na którą mamy całkiem duży wpływ. Co prawda początkowo ten wpływ mają rodzice, opiekunowie, ale z czasem to nam przypada kluczowa rola kształtowania swojego charakteru. Możemy zatem nad nim pracować, zmieniać go, kształtować. Od nas zależy, jacy będziemy i jak nas będą postrzegali ludzie. Cechy naszego charakteru są społecznie istotne. Podlegają ocenie innych. Mogą więc być oceniane jako pozytywne lub negatywne. Cechy pozytywne pozwalają na nawiązywanie dobrych relacji z innymi i dobre funkcjonowanie w życiu. Przykłady cech pozytywnych, uważanych przez społeczeństwo za pożądane, wymieniliśmy ostatnio. Są też cechy negatywne, które warto dostrzegać (być może także w sobie), aby się przed nimi chronić lub podjąć z nimi walkę jako tym, co może nam w dobrym życiu i dobrych relacjach przeszkadzać. Mogą to być arogancja, bezczelność, kłótliwość, niecierpliwość, niewierność, nielojalność, opryskliwość, oschłość, małostkowość, podejrzliwość, próżność, skąpstwo, wścibstwo, zarozumiałość, złośliwość, zrzędliwość.
Lepiej jednak w patrzeniu na siebie i innych wychodzić od spojrzenia pozytywnego, od zdefiniowania wartości, zasad, którymi chcemy się kierować, i wypracowywania cech, które nam to umożliwią. Takim pozytywnym podejściem do człowieka wykazali się dwaj psychologowie uważani za ojców psychologii pozytywnej – Christopher Peterson oraz Martin Seligman. W wyniku kilkuletnich badań przeprowadzonych wśród przedstawicieli różnych kultur i religii wyróżnili oni sześć uniwersalnych dla ludzkości wartości, zwanych cnotami, którym przypisali 24 siły charakteru. Oto inspirująca lista:
Mądrość i wiedza
- zamiłowanie do uczenia się – dążenie do mistrzowskiego opanowania nowej wiedzy i umiejętności
- kreatywność, pomysłowość i oryginalność – nowatorstwo, twórcze podejście do różnych tematów
- ciekawość i zainteresowanie światem – chęć do badania i odkrywania tego, co nas otacza
- otwartość umysłu – wielostronne spojrzenie na rzeczywistość, gotowość do jej badania
- perspektywa i mądrość – zdolność do przyjmowania różnych punktów widzenia
Męstwo
- odwaga – stawianie czoła sytuacjom trudnym, budzącym lęk, stanowiącym wyzwanie
- wytrwałość, pracowitość i sumienność – umiejętność doprowadzania rozpoczętych spraw do końca
- uczciwość, szczerość i autentyczność – mówienie prawdy i otwarte prezentowanie siebie
- zapał, entuzjazm i energia – podejście do życia pełne żywotności i wigoru
Człowieczeństwo
- miłość, zdolność do kochania i przyjmowania miłości – traktowanie bliskich związków jako ważnych i wartościowych
- życzliwość, dobroć i wspaniałomyślność – wyświadczanie przysług i dobrych uczynków innym ludziom
- inteligencja społeczna – świadomość uczuć i motywów wpływających na zachowanie własne oraz innych osób
Sprawiedliwość
- współpraca, praca zespołowa, postawa obywatelska i lojalność – praca na rzecz swojej społeczności
- zdolności przywódcze – umiejętność organizowania aktywności grupy i wpływ na jej przebieg
- sprawiedliwość – bezstronność i równe traktowanie
Umiar
- wielkoduszność, miłosierdzie – umiejętność przebaczania tym, którzy zrobili nam coś złego
- pokora, skromność – działanie bez zabiegania o zasługi
- rozwaga, ostrożność i dyskrecja – umiejętność rozważnego dokonywania wyborów
- samoregulacja i samokontrola – zdolność regulowania własnych odczuć i zachowań
Transcendencja
- docenianie piękna i doskonałości – zachwyt nad pięknem, dążenie do mistrzowskiego wykonywania różnych czynności
- wdzięczność – świadomość wszystkich dobrych rzeczy, które się przydarzają, i umiejętność wyrażania wdzięczności
- nadzieja, optymizm i patrzenie z ufnością w przyszłość – oczekiwanie pozytywnego rozwoju wydarzeń
- humor i skłonność do zabawy – umiejętność żartowania i wywoływania uśmiechu
- duchowość, poczucie celu i wiara – posiadanie spójnego systemu przekonań na temat sensu życia i wyższych celów
Z tymi cechami się nie rodzimy. Możemy oczywiście mieć większe lub mniejsze dyspozycje wynikające z temperamentu i osobowości, ale ostateczny kształt nas samych zależy od nas. Możemy nieustannie się rozwijać i nad sobą pracować. Mamy potencjał, nie tylko deficyty. Warto kształtować siebie przez pryzmat właśnie tego potencjału.
